‘Luchtvaartpiraterij’, ‘staatsterrorisme’, ‘bizarre actie’: de reacties op het gedwongen omleiden van een Ryanairtoestel afgelopen zondag waren niet mals. Het passagiersvliegtuig, dat van Griekenland onderweg was naar Litouwen, werd onder het mom van een bommelding omgeleid naar de Wit-Russische hoofdstad Minsk. Na de landing bleek dat het de autoriteiten in werkelijkheid te doen was om Roman Protasevitsj: een uitgesproken lid van de oppositie en organisator van de demonstraties die volgden na de (oneerlijk verlopen) presidentsverkiezingen van vorig jaar.

President Loekasjenko is al sinds 1994 aan de macht en wordt ook wel de ‘laatste dictator van Europa’ genoemd. Van de zes keer dat hij de verkiezingen won, zou alleen de eerste eerlijk zijn verlopen. In de tussentijd zijn verschillende politieke tegenstanders verdwenen of opgesloten. Mede dankzij de steun van Rusland heeft Loekasjenko zijn positie kunnen behouden. Dat er nu opnieuw een politieke tegenstander monddood is gemaakt, is dus niet nieuw. Maar het openlijke karakter en de arrogantie ervan laten wel het werkelijke gezicht van het regime zien.

Het onder valse voorwendselen omleiden van het Ryanair toestel en de daaropvolgende arrestatie van Protasevitsj heeft inmiddels al geleid tot enkele stevige diplomatieke maatregelen. Letland en Wit-Rusland hebben elkaars ambassadeurs en diplomaten uitgewezen en KLM besloot na een oproep van minister-president Rutte niet meer door Wit-Russisch luchtruim te vliegen. Ook vanuit Brussel, waar EU-leiders bijeen waren voor een top, klonk al verassend snel de roep om sancties tegen Wit-Rusland. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen liet al weten dat, zolang Wit-Rusland doorgaat met deze praktijken, de EU een economisch steunpakket van 3 miljard euro niet door zal laten gaan.

De saga rondom Wit-Rusland is opnieuw een test voor het buitenlandbeleid van de gezamenlijke EU-lidstaten. Wit-Rusland is voor de EU niet van groot belang op strategisch en economisch gebied. Ook is het zoals genoemd niet nieuw dat president Loekasjenko op gewelddadige wijze de oppositie het zwijgen oplegt. Toch is het juist nu aan de EU-lidstaten om te laten zien dat ernstige inbreuken op mensenrechten en de democratie niet ongestraft kunnen plaatsvinden, zeker niet in buurlanden.

De stevige woorden en daden moeten echter onderdeel zijn van een plan waarin uiteindelijk de Wit-Russische bevolking zelf gesteund wordt. Economische sancties kunnen ook burgers raken en zorgen vooral voor internationale isolatie van het regime van Loekasjenko – iets waar het al 20 jaar gewend aan is. Daarom moeten ook diplomatieke kanalen en internationale organisaties ingezet worden om, waar mogelijk met buurland en bondgenoot Rusland, Wit-Rusland te overtuigen om hervormingen door te voeren. Hierin moet vooral aandacht zijn voor de hele samenleving: niet alleen politieke tegenstanders van Loekasjenko worden immers onderdrukt, ook andere groepen, zoals christenen, krijgen te maken met tegenstand wanneer ze het regime onwelgevallig zijn.

Onwelgevallige meningen brengen autoritaire leiders tot steeds heftigere acties. Het onder dwang laten landen van een passagiersvliegtuig om een burger te arresteren verdient de stevigste vorm van afkeuring en mag niet onbeantwoord blijven. Tegelijk hebben de EU-lidstaten de plicht om hierin de belangen van de Wit-Russische bevolking centraal te stellen. Hiermee kan voorkomen worden dat er enkel isolatie plaatsvindt waar de burgers het meest onder lijden.