Dagelijks zijn er schrijnende verhalen te lezen over mensen die financieel niet meer kunnen rondkomen. Veel mensen dreigen in betalingsproblemen te komen door de sterk gestegen energieprijzen, anderen moeten aankloppen bij de voedselbank of slaan zelfs maaltijden over. Het Centraal Planbureau voorspelde in augustus dat in 2023 zonder aanvullend beleid 1,3 miljoen mensen onder de armoedegrens zouden terechtkomen. SGP-jongeren vindt dat de overheid als schild voor de zwakken een belangrijke taak heeft om ervoor te zorgen dat deze mensen niet nog verder in de problemen komen.

SGP-jongeren was daarom een voorstander van een stevig koopkrachtpakket voor 2023, maar sinds Prinsjesdag ligt er een nieuw instrument op tafel: een prijsplafond voor energie. De kern van dit voorstel is dat huishoudens tegen een vastgestelde maximumprijs (een deel van) hun energierekening kunnen betalen. SGP-jongeren is voor een prijsplafond, want deze maatregel grijpt in bij de bron van de huidige koopkrachtproblemen: de hoge energieprijzen. SGP-jongeren is wel bezorgd over de enorme kosten hiervan, want het risico bestaat dat de rekening wordt doorgeschoven naar de volgende generatie.

Hoe werkt het?

Een prijsplafond voor energie zorgt ervoor dat er een maximaal tarief wordt vastgesteld voor (een deel van) je energierekening. Daardoor hoef je bij een stijgende energieprijs niet nog meer te betalen, maar wordt het deel van de prijs boven het plafond door de overheid betaald. Het kabinet stelt een maximumtarief in van 1,45 euro/m³ voor gas en 0,40 euro/kWh voor elektriciteit. Deze maximumtarieven gelden echter alleen tot aan een bepaald jaarlijks verbruik. Boven deze volumegrens moet je het geldende marktarief betalen. Zo'n volumegrens is essentieel voor een goede werking van het prijsplafond, want anders is er nauwelijks een prikkel tot energiebesparing. Energiebesparing is noodzakelijk, want de oorzaak van de energiecrisis is energieschaarste. Met de voorgestelde volumegrens van 1200 m³ gas en 2900 kWh elektriciteit per jaar zou de helft van de huishoudens onder de volumegrens kunnen blijven.

Voordelen

Een prijsplafond is een krachtig instrument dat veel voordelen heeft. SGP-jongeren ziet vijf belangrijke argumenten voor een prijsplafond voor gas en elektriciteit.

Ten eerste geeft een energieplafond mensen zekerheid terwijl de prijzen snel veranderen. Daardoor weten zij tegen welke tarieven zij in 2023 energie zullen verbruiken en worden ze niet in de loop van 2023 geconfronteerd met enorm oplopende energierekeningen.

Wanneer de gasprijzen verder stijgen in 2023, dan ligt het risico hiervan bij de overheid. Afgelopen jaar lag het risico juist bij de huishoudens, waardoor zij in de loop van het jaar steeds verder in de problemen kwamen doordat de prijzen bleven stijgen. Het bleek de afgelopen maanden heel lastig voor de overheid, met name de Belastingdienst, om in de loop van het jaar nog belastingtarieven aan te passen.

Ten derde laten berekeningen zien dat het relatieve voordeel voor de laagste inkomens het grootst is, omdat een groter deel van hun uitgaven bestaan uit energiekosten. Eerdere compensatiemaatregelen waren juist zo vormgegeven dat het voordeel groter was naarmate je meer energie verbruikte. Omdat rijkere mensen vaak meer energie verbruiken, kwam het grootste voordeel bij hen terecht. Nu is het voordeel in euro’s veel gelijker verdeeld en daardoor is het relatieve voordeel voor de laagste inkomens het grootst.

Tegelijkertijd zorgt een prijsplafond ervoor dat degenen met een lage energierekening, bijvoorbeeld omdat zij nog een vast contract hebben met lage tarieven, geen compensatie krijgen. Dat is niet meer dan terecht, omdat zij ook veel minder last hebben van de gestegen energieprijzen.

Ten slotte zorgt de voorgestelde volumegrens (1200 m³ voor gas en 2900 kWh voor elektriciteit) ervoor dat de prikkel om energie te besparen overeind blijft. Huishoudens moeten boven deze grens het markttarief voor gas en elektriciteit betalen en zullen dus proberen om onder deze grens te blijven door middel van energiebesparing. Die volumegrens is cruciaal, want zonder deze grens is de prikkel om energie te besparen een heel stuk minder, en juist energiebesparing is cruciaal in deze energiecrisis.

Kosten

Een prijsplafond heeft echter een groot nadeel: het is verschrikkelijk duur. Het kabinet schat in dat het prijsplafond in 2023 circa 20,5 miljard euro kost. Dit is bijvoorbeeld meer dan de jaarlijkse uitgaven van het ministerie van Defensie of van Justitie en Veiligheid. Het bedrag van 20,5 miljard euro is echter nog onzeker en kan nóg hoger uitvallen (tot wel 40 miljard euro) wanneer de gasprijzen in 2023 verder stijgen. Daarmee neemt de overheid voor 2023 dus een fors risico, hoewel het alternatief is dat het risico bij de burgers wordt gelegd, met alle gevolgen van dien.

SGP-jongeren vraagt zich vanwege de enorme kosten wel af of het prijsplafond niet te ruimhartig is vormgegeven. Door een verhoging van de maximumtarieven of een (beperkte) daling van de volumegrenzen kan de prikkel om energie te besparen worden versterkt en nemen de kosten voor de overheid af. Wel is het van belang dat mensen met een warmtepomp door een aanpassing van het prijsplafond niet worden gestimuleerd om meer gas te verbruiken.

Volgens schattingen levert het prijsplafond voor energie een gemiddeld huishouden een voordeel op van ruim 200 euro per maand, wat neer komt op bijna 2500 euro per jaar. SGP-jongeren vindt daarom dat het koopkrachtpakket dat op Prinsjesdag is gepresenteerd, en dat we in een eerder statement bespraken, fors versoberd kan worden. Daarbij gaat het in eerste instantie om het schrappen van de maatregelen die alleen in 2023 gelden zoals de verlaging van de energiebelasting (5,4 miljard euro), de verlaging van de brandstofaccijns (1,2 miljard euro) en de eenmalige verhoging van de zorgtoeslag (2,1 miljard euro). Verdere dekking zou gevonden kunnen worden door de AOW niet mee te laten stijgen met het minimumloon, wat jaarlijks een paar miljard euro oplevert.

De door het kabinet voorgestelde structurele maatregelen vindt SGP-jongeren wel hard nodig, waaronder de verhoging van het minimumloon met 10% (zonder dat de AOW meestijgt, zoals ook was te lezen in ons eerdere statement). Het minimumloon is namelijk al jaren eigenlijk te laag om fatsoenlijk van te kunnen rondkomen. Ook de structurele verhoging van het kindgebonden budget is noodzakelijk voor de financiële ondersteuning van gezinnen en mag daarom niet worden geschrapt.

Ten slotte

SGP-jongeren is een voorstander van een prijsplafond voor energie, omdat dit veel voordelen heeft ten opzichte van andere vormen van compensatie, zoals een verlaging van de brandstofaccijns of van de btw op energie. De vormgeving van het prijsplafond is echter wel cruciaal, want een prijsplafond werkt alleen als er ook een forse prikkel tot energiebesparing blijft. Die prikkel is ingebouwd, omdat het prijsplafond alleen geldt tot een volumegrens van 1200 m³ gas en 2900 kWh elektriciteit per jaar. SGP-jongeren spreekt zich uit voor een prijsplafond voor energie in deze vorm, omdat het een effectiefmiddel is dat de stijging van de energierekening bij de bron aanpakt.